New considerations about the “Hebraism” desmazalado/desmazelado in Spanish and Portuguese
DOI:
https://doi.org/10.3989/rfe.2020.015Keywords:
Spanish, Portuguese, Judaeo-Spanish, Hebrew, contact, desmazeladoAbstract
Present work offers a revision and update of the history of the adjective desmazalado/desmazelado in Spanish and Portuguese. To do this, first, the etymologies proposed on this voice are summarized, from Covarrubias to the Hebraism mazzâl (‘star, luck’). Afterwards, its use is widely documented, both in poetry and in didactic prose, narrative and theater, and the registered cases are contextualized. Finally, the exploration of linguistic contact and cultural context helps us to explain and better understand the use of this “Hebraism” in authors who were in contact with Hebrew speakers at a specific time, from the beginning of the 15th century until the end of the 17th century.
Downloads
References
Academia das Ciências de Lisboa e da Fundação Calouste Gulbenkian (2001): Dicionário da língua portuguesa contemporânea (DLPC), Lisboa, Academia das Ciências de Lisboa/Editorial Verbo.
Amador de los Ríos, José (1875-1876): Historia social, política y religiosa de los judíos de España y Portugal, Madrid, Imprenta de T. Fortanet, 3 vols.
Ascoli, Graziadio I. (1886-1888): "Due recenti Lettere glottologiche e una Poscritta nuova", Archivio Glottologico Italiano,10, pp. 1-108.
Bakhtin, Mikhail (1981): The Dialogic Imagination, Austin, University of Texas Press.
Bastos, José Timoteo da Silva (1912): Diccionario etymologico, prosodico e orthographico da lingua portugueza, Lisboa, Parceira Antonio Maria Pereira.
Blondheim, David S. (1925): Les parlers judéo-romans et la Vetus Latina, Paris, É. Champion. https://doi.org/10.3406/roma.1924.4606
Bluteau, Rafael (1712-1728): Vocabulario Portuguez e Latino, Coimbra, Colégio das Artes, Pascoal da Sylva, Joseph Antonio da Sylva, Patriarcal Officina da Musica.
Bluteau, Rafael (1721): Diccionario Castellano y Portuguez para facilitar a los castellanos el uso del Vocabulario Portuguez y Latino, Lisboa, Officina de Pascoal da Silva.
Buescu, Ana I. (2000): "'Y la Hespañola es fácil para todos'. O bilinguismo, fenómeno estrutural (séculos XVI-XVIII)", en Memória e poder. Ensaios de história cultural (séculos XV-XVIII), Lisboa, Cosmos, pp. 49-66.
Buescu, Ana I. (2004): "Aspectos do bilingüismo português-castelhano na época moderna", Hispania, LXIV (1), pp. 13-38. https://doi.org/10.3989/hispania.2004.v64.i216.195
Bunis, David M. (1981): "A Comparative Linguistic Analysis of Judezmo and Yiddish", International Journal of the Sociology of Language, 30, pp. 49-70. https://doi.org/10.1515/ijsl.1981.30.49
Bunis, David M. (1993): A Lexicon of the Hebrew and Aramaic Elements in Modern Judezmo, Jerusalem, Magnes Press.
Bunis, David M. (1994): "Tres formas de ladinar la Biblia en Italia en los siglos XVI-XVII", en Iacob M. Hassán, Ángel Berenguer Amador (eds.), Introducción a la Biblia de Ferrara. Actas del Simposio Internacional sobre la Biblia de Ferrara, Madrid, Sociedad Estatal V Centenario/Universidad de Sevilla/CSIC, pp. 315-345.
Bunis, David M. (1999): "Hebrew Elements in Sefer Áešeq Šelomo", en Shelomo Morag, Moshe Bar-Asher, Maria Mayer-Modena (eds.), Vena Hebraica in Judaeorum Linguis. Proceedings of the 2nd International Conference on the Hebrew and Aramaic Elements in Jewish Languages, Milano, UniversitaÌ degli studi di Milano/Jerusalem, Hebrew University, pp. 153-181.
Bunis, David M. (2004): "Distinctive characteristics of Jewish Ibero-Romance, circa 1492", Hispania Judaica Bulletin, 4, pp. 105-137.
Calders i Artís, Tessa y Magdalena Nom de Déu, José Ramón (2000): "Un curiós hebraïsme a "L'auto da barca do inferno" de Gil Vicente", en Isabel de Riquer, Elena Losada Soler, Helena González Fernández (coords.), Professor Basilio Losada: ensinar a pensar con libertade e risco, Barcelona, Publicacions de la Universitat de Barcelona, pp. 238-241.
Cantera Burgos, Francisco (1967): "El Cancionero de Baena: judíos y conversos en él", Sefarad. Revista de Estudios Hebraicos y Sefardíes, XXVII, pp. 71-111.
Cantera Montenegro, Enrique (2002): "Los judíos y las ciencias ocultas en la España medieval", En la España Medieval, 25, pp. 47-83.
Cantera Ortiz de Urbina, Jesús (1997): "El refranero judeoespañol", Paremia, 6, pp. 153-162.
Castro, Américo (1925): "Real Academia Española. Diccionario de la lengua española. Décima quinta edición. Madrid, Calpe, 1925, XXII-1276 págs., fol.", Revista de Filología Espanola, XII(4), pp. 403-409.
Castro, Américo (1954): La realidad histórica de España, Ciudad de México, Porrúa.
Chagas, António das (1939 [1684]): Cartas Espirituais, M. Rodrigues Lapa (ed.), Lisboa, Livraria Sá da Costa Editora.
Cid, Jesús Antonio (2001): "Judíos en la prosa española del siglo XVII. (Imperfecta síntesis y antología mínima)", en Iacob M. Hassán y Ricardo Izquierdo Benito (coords.), Judíos en la literatura española, Cuenca, Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha, pp. 213-265.
Corominas, Joan y Pascual, José Antonio (1980-1991): Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico, Madrid, Gredos, 6 vols.
Correas, Gonzalo (1924 [1627]): Vocabulario de refranes y frases proverbiales, Madrid, Tip. de la Rev. de Archivos, Bibliotecas y Museos.
Corriente Córdoba, Federico (1985): "Apostillas de lexicografía hispano-árabe", en Actas de las II Jornadas de cultura árabe e islámica (1980), Madrid, IHAC, pp. 119-162.
Covarrubias Horozco, Sebastián de (1611): Tesoro de la lengua castellana o española, Madrid, Luis Sánchez.
Cunha, Antônio Geraldo (1982): Dicionário etimológico nova fronteira da língua portuguesa, Río de Janeiro, Editora Nova Fronteira.
Cunha, Antônio Geraldo (2012): Vocabulário histórico-cronológico do português medieval, Río de Janeiro, Fundação Casa de Rui Barbosa.
Díaz-Mas, Paloma (1996): "Huellas judías en la literatura española", en Luces y sombras de la judería europea (siglos XI-XVII). Actas de los Primeros Encuentros Judaicos de Tudela, Tudela, Gobierno de Navarra, pp. 87-118.
Dworkin, Steven N. (2012): A History of the Spanish Lexicon. A Linguistic Perspective, Oxford, Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199541140.001.0001
Dworkin, Steven N. (2017): "Algunos presuntos lusismos en el castellano medieval: cuestiones analíticas y metodológicas", en Dolores Corbella y Alejandro Fajardo (eds.), Español y portugués en contacto. Préstamos léxicos e interferencias, Berlín/Boston, De Gruyter, pp. 2-18. https://doi.org/10.1515/9783110552027-001
Echenique Elizondo, M.a Teresa (2007): "Quince años de filología española en el contexto europeo (1912-1927). A propósito de la publicación del libro Leo Spitzers Briefe an Hugo Schuchardt", Revista de Filología Española, LXXXVII (2), pp. 373-380. https://doi.org/10.3989/rfe.2007.v87.i2.38
Elizaincín, Adolfo (2007): "Ocho precisiones sobre el contacto lingüístico", Lingüística, 19, pp. 11-132.
Elwolde, John (1995): "Bne Brit? Hebrew, English and the English", en M. Daniel Carroll, David J.A. Clines y Philip R. Davies (eds.), The Bible in Human Society. Essays in Honour of John Rogerson, Sheffield, Sheffield Academic Press, pp. 257-272.
Fernández de Santaella, Rodrigo (1552): Vocabularium ecclesiasticum, Toledo, Juan Ferrer.
Ferreira, Antônio (1865 [1554-1556]): Comédia do Cioso, J. C. Fernandes Pinheiro (ed.), Obras completas do doutor Antônio Ferreira, Río de Janeiro/ París, B. L. Garnier/Augusto Durand.
Folqman, Carlos (1755): Diccionario Portuguez, e Latino, Lisboa, Officina de Miguel Manescal da Costa.
Fontinha, Rodrigo (1957): Novo dicionário etimológico da língua portuguesa, Porto, Editorial Domingos Barreira.
Fredrick, Sharonah (2017): "Filo-hebraísmo y antisemitismo: Cabezas de Jano del Barroco Quevediano", Cadernos de Língua e Literatura Hebraica, 15, pp. 155-175. https://doi.org/10.11606/issn.2179-0892.cllh.2017.142469
García González, Javier (1993): "El contacto de dos lenguas: los arabismos en español medieval y en la obra alfonsí", Cahiers de linguistique hispanique médiévale, 18/19, pp. 335-365. https://doi.org/10.3406/cehm.1993.1092
Girón Negrón, Luis (2011): "Juro al Deu aí somos nós: Some Notes on Gil Vicente's Jews and the Spanish and Portuguese Cancione(i)ros", La Coronica, 40 (1), pp. 243-293. https://doi.org/10.1353/cor.2011.0034
Glaser, Edward (1954): "Referencias antisemitas en la literatura peninsular de la Edad de Oro", Nueva Revista de Filología Hispánica, VIII, pp. 39-62. https://doi.org/10.24201/nrfh.v8i1.334
Harris, Tracy K. (1994): Death of a Language: The History of Judeo-Spanish, London/Toronto, Associated University Presses.
Hauptmann, Oliver y Littlefield, Mark (1987): Escorial Bible i.j.4. Vol. 2, Madison, The Hispanic Seminary of Medieval Studies.
Houaiss, Antônio (2009): Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa, Río de Janeiro, Ed. Objetiva.
Koen-Sarano, Matilda (2001): "El mazal en el reflan djudeo-espanyol", Aki Yerushalayim, 66, pp. 54-55.
Lapesa, Rafael (1942): Historia de la lengua española, Madrid, Escelicer.
Machado, José Pedro (1967): Dicionário etimológico da língua portuguesa, 2ª ed., Lisboa, Confluencia.
Machado Filho, Américo Venâncio L. (2013): Dicionário etimológico do português arcaico, Salvador, Edufba.
Malkiel, Yakov (1947): "A Latin-Hebrew Blend: Hispanic Desmazalado", Hispanic Review, XV (2), pp. 272-301. https://doi.org/10.2307/470359
Mannheim, Bruce y Tedlock, Dennis (1995): "Introduction", en Dennis Tedlock y Bruce Mannheim (eds.), The Dialogic Emergence of Culture, Urbana/Chicago, University of Illinois Press, pp. 1-32.
Martín Martín, José Luis (1985): "Notas sobre la frontera medieval entre Portugal y Castilla", en 1383-1385 e a crise geral dos séculos XIV/XV: Actas das Jornadas de História Medieval, Lisboa, História e Crítica, pp. 155-163.
Medina García, Eusebio (2006): "Orígenes históricos y ambigüedad de la frontera hispano-lusa (La Raya)", Revista de estudios extremeños, 62 (2), pp. 713-724.
Meller, Penina (1999): "El humor en la literatura y en folklore judío", en M. Ramiro Valderrama (ed.), A cien años del 98, lengua española, literatura y traducción. Actas del XXXIII Congreso Internacional de la Asociación Europea de Profesores de Español, Soria, Facultad de Traducción e Interpretación de Soria, pp. 17-20.
Michaelis (1998): Moderno Dicionário da Língua Portuguesa, São Paulo, Melhoramentos.
Michelena Elisalt, Luis (1985 [1971]): "Lengua y Cultura", en Lengua e Historia, Madrid, Paraninfo, pp. 143-163.
Minervini, Laura (2006): "El desarrollo histórico del judeoespañol", Revista Internacional de Lingüística Iberoamericana, 8(2), pp. 13-34.
Monlau, Pedro F. (1941): Diccionario etimológico de la lengua castellana, 2ª. ed., Buenos Aires, El Ateneo.
Nascentes, Antenor (1955): Dicionário etimológico da língua portuguêsa, Rio de Janeiro, Livraria Francisco Alves Editora.
Nogales Rincón, David (2012): "La cultura del pacto en las relaciones diplomáticas luso-castellanas durante el período Trastámara (1369-1504)", En la España Medieval, 35, pp. 121-144. https://doi.org/10.5209/rev_ELEM.2012.v35.38906
O'Kane, Eleanor S. (1959): Refranes y frases proverbiales españolas de la Edad Media, Madrid, Boletín de la Real Academia Española, Anejo II.
Pagés, Aniceto de (1904): Gran diccionario de la lengua castellana, Madrid, Sucesores de Rivadeneyra.
Palmer, Gary (1996): Toward a Theory of Cultural Linguistics, Austin, University of Texas Press.
Penny, Ralph (2004): Variación y cambio en español, Madrid, Gredos.
Pereira, Bento (1697): Prosodia in vocabularium bilingue, Latinum, et Lusitanum digesta, Évora, Tipografia da Academia.
Poliakov, Léon (1982): La causalidad diabólica: Ensayo sobre el origen de las persecuciones, Madrid, Muchnick.
Puigvert Ocal, Alicia (2003): "El enriquecimiento léxico a través de la derivación adjetival en el Cancionero de Baena", en José Luis Girón Alconchel, Silvia Iglesias Recuero, F. Javier Herrero Ruiz de Loizaga y Antonio Narbona (eds.), Estudios ofrecidos al profesor José Jesús de Bustos Tovar, Madrid, Editorial Complutense, vol. I, pp. 653-666.
Quevedo, Francisco de (2012 [1609-1612]): España defendida, Victoriano Roncero (ed.), Nueva York, Instituto de Estudios Auriseculares.
Quintana, Aldina (2001): "Concomitancias lingüísticas entre el aragonés y el ladino (judeoespañol)", Archivo de Filología Aragonesa, LVII-LVIII, pp. 163-192.
Real Academia Española (2014): Diccionario de la lengua española, 23ª ed., Madrid, Espasa.
Real Academia Española. Banco de datos CORDE. Corpus diacrónico del español, Madrid, RAE [www.rae.es].
Real Academia Española. Nuevo tesoro lexicográfico de la lengua española, Madrid, RAE [www.rae.es].
Rodríguez Navas y Carrasco, Manuel (1918): Diccionario general y técnico hispano-americano, Madrid, Cultura Hispanoamericana.
Rubin, Aaron D. (2016): "Judeo-Italian", en Lily Kahn y Aaron D. Rubin (eds.), Handbook of Jewish languages, Leiden, Brill, pp. 297-364. https://doi.org/10.1163/9789004297357_013
Schallman, Lázaro (1952): Diccionario de hebraísmos y voces afines, Buenos Aires, Ed. Israel.
Schwarzwald, Ora R. (1985): "The fusion of Hebrew-Aramic lexical component in Judeo-Spanish", en Isaac Benabu y Joseph Sermoneta (eds.), Judeo-Romance languages, Jerusalem, Hebrew University of Jerusalem, pp. 139-159.
Sharifian, Farzad (2011): Cultural Conceptualisations and Language, Ámsterdam, John Benjamins. https://doi.org/10.1075/clscc.1
Spitzer, Leo (1947): "Desmazalado", Nueva Revista de Filología Hispánica, 1 (1), pp. 78-79. https://doi.org/10.24201/nrfh.v1i1.3209
Stevens. John (1706): A New Spanish and English Dictionary, London, George Sawbridge.
Van Coetsem, Frans (2000): A General and Unified Theory of the Transmission Process in Language Contact, Heidelberg, Winter.
Várvaro, Alberto (1987): "Il giudeo-spagnuolo prima dell'espulsione del 1492", Medioevo Romanzo, XII(1), pp. 155-172.
Veiga, Tomé Pinheiro da (2011 [1605]): Fastigínia, Ernesto Rogrigues (ed.), Lisboa, CLEPUL.
Venâncio, Fernando (2013): "Airoso e castiço. Sobre o adjectivo castelhano em português (1488-1728)", Estudios de lingüística galega, 5, pp. 145-188.
Vieira, Domingos (1873): Grande diccionario portuguez ou Thesouro da lingua portugueza, Porto, Ernesto Chardron e Bartholomeu H. De Moraes Editores.
Wagner, Max L. (1930): Caracteres generales del judeo-español de Oriente, Madrid, Centro de Estudios Históricos.
Weinreich, Max (2008): History of the Yiddish Language, New Haven, CT, Yale University Press, 2 vols.
Weinreich, Uriel (1953): Languages in Contact. Findings and Problems, New York, Linguistic Circle.
Wiener, Leo (1896): "The Ferrara Bible", Modern Language Notes, XI, pp. 24-42 y 84-105. https://doi.org/10.2307/2918418
Winford, Donald (2005): "Contact-induced changes. Classification and processes", Diachronica, XXII (2): pp. 373-427. https://doi.org/10.1075/dia.22.2.05win
Winiecki, José (1959): Hebraísmos españoles. Vocabulario de raíces hebreas en la lengua castellana, Ciudad de México, Universidad Nacional Autónoma de México.
Winitzer, Abraham (2011): "The Reversal of Fortune Theme in Esther: Israelite Historiography in Its Ancient Near Eastern Context", Journal of Ancient Near Eastern Religions, 11(2), pp. 170-218. https://doi.org/10.1163/156921211X603940
Wright, Roger (2010): "Bilingualism and Diglossia in Medieval Iberia (350-1350)", en Fernando Cabo Aseguinolaza, Anxo Abuín González, César Domínguez (eds.), A Comparative History of Literatures in the Iberian Peninsula, I. Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins, pp. 333-350. https://doi.org/10.1075/chlel.xxiv.16wri
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2020 Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC)

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
© CSIC. Manuscripts published in both the print and online versions of this journal are the property of the Consejo Superior de Investigaciones Científicas, and quoting this source is a requirement for any partial or full reproduction.
All contents of this electronic edition, except where otherwise noted, are distributed under a Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) licence. You may read the basic information and the legal text of the licence. The indication of the CC BY 4.0 licence must be expressly stated in this way when necessary.
Self-archiving in repositories, personal webpages or similar, of any version other than the final version of the work produced by the publisher, is not allowed.
Funding data
Agencia Estatal de Investigación
Grant numbers FFI2017-83688-P